ΑΠΕΙΡΟΙ ΚΟΣΜΟΙ

Αρκούσε μια πρώτη ματιά στα έργα του Απόστολου Κιλεσσόπουλου για να διακρίνω το πνευματικό τους στοιχείο και τη μεταφυσική τους διάσταση η οποία τα εμποτίζει και συνάμα διαχέεται στο χώρο αγκαλιάζοντας τον θεατή. Αλλά χρειάστηκε να διαβάσω το βιβλίο του “ Η δική μου Διοτίμα” για να διαπιστώσω πως, κοντά στα αδιαμφισβήτητα λογοτεχνικά του χαρίσματα και πέρα από τη βιωματική, ολότελα εσωτερική και αυθεντική του σχέση με τη μουσική -σημείο αναφοράς όσο και φορέας της καλλιτεχνικής του δημιουργίας- αναδύεται ένας πηγαίος φιλοσοφικός στοχασμός. Αυτός είναι και ο θεμέλιος λίθος πάνω στον οποίο στηρίζεται το εικαστικό του οικοδόμημα.

Παράλληλα με τις διαπιστώσεις αυτές, θέλησα να γνωρίσω καλυτέρα το έργο του και εκείνο που με προσέλκυσε ιδιαίτερα ήταν οι συμπαντικές του συνθέσεις, ίσως γιατί ανταποκρίνονται περισσότερο στο δικό μου ερευνητικό πεδίο και οι οποίες μοιάζουν με γέφυρες που συνδέουν την επιστήμη με την τέχνη και τη φύση, ό, τι δηλαδή επιχειρεί ο γνωστικός μου τομέας, η φιλοσοφία της επιστήμης.

Όπως διαπίστωσα στη συνέχεια διαβάζοντας αναλύσεις σημαντικών ανθρώπων που έχουν ασχοληθεί με το έργο του, τόσο από το χώρο του πνεύματος όσο και της τέχνης, τα στοιχεία που διέκρινα έχουν ήδη επισημανθεί με ουσιαστικό τρόπο. Ένας από τους πρώτους που τα επισήμανε πριν πολλά χρόνια ήταν ο καθηγητής μου Γιώργος Μουρέλος, βαθύτατος φιλόσοφος, στοχαστής, αλλά και βαθύτατος γνώστης της τέχνης, με δυο λόγια, ο πλέον κατάλληλος να αναγνωρίσει την ομοιότητα, ή σωστότερα, την αναλογία που υπάρχει ανάμεσα στις “εικόνες” που δημιουργεί ο Κιλεσσόπουλος και σε εκείνες του σύμπαντος, εικόνες από νεφελώματα, γαλαξίες, εκρήξεις άστρων, όπως μας τις έχουν αποκαλύψει τα τηλεσκόπια, που τότε ακόμα, στη δεκαετία του ’70, αυτές οι εικόνες δεν είχαν φθάσει στα μάτια μας και δεν τις είχε δει ο Κιλεσσόπουλος. Και μόνον αυτό το γεγονός αρκεί για να τον θεωρήσουμε ως ενορατικό δημιουργό.

Πέρα όμως από την συγκεκριμένη αναλογία, υπάρχει και μια ακόμη, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα: σε πιο πρόσφατα έργα του, υπάρχει και μια ομοιότητα με τα fractals , από τα οποία και δανείζεται τον τίτλο των έργων αυτών. Αυτό το στοιχείο παρουσιάστηκε σε μένα ως ιδιαίτερα θελκτικό και θεώρησα εξαιρετικά ενδιαφέρον να φωτίσω κάπως από τη μεριά μου τη συγκεκριμένη πτυχή του έργου του.

Τα fractals συνδέονται με τη θεωρία του Χάους, η οποία με τη σειρά της συνδέεται με τα δυναμικά συστήματα που υπάρχουν παντού γύρω μας μέσα στη φύση και στον κόσμο που μας περιβάλλει. Στα δυναμικά συστήματα υπάρχει η απροσδιοριστία διότι επηρεάζονται από τις πιο μικρές επιδράσεις που υπάρχουν στις αρχικές συνθήκες, με έναν τρόπο όμως δραματικό. Έτσι, είναι αδύνατο να κάνουμε απόλυτα ακριβείς προβλέψεις. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που αναφέρεται είναι πως το πέταγμα μιας πεταλούδας στην Κίνα μπορεί να επηρεάσει τον καιρό στο Παρίσι. Έχουμε συνεπώς να κάνουμε με ένα ολιστικό σύστημα στο οποίο οποιαδήποτε αλλαγή όσο μικρή και να είναι, έχει μια δραματική επίδραση σε ολόκληρο το σύστημα.

Με τη θεωρία του Χάους και τα δυναμικά συστήματα, ξεφεύγουμε από τα όρια της νευτώνειας φυσικής, παύει να ισχύει ο ντετερμινισμός, η δυνατότητα απόλυτης πρόβλεψης και εισχωρεί με δραματικό τρόπο η απροσδιοριστία.

Όταν ένα δυναμικό σύστημα φθάσει σ’ ένα κρίσιμο σημείο, τότε περνά σε χαοτική συμπεριφορά, η οποία όμως στη συνέχεια οδηγεί στην τάξη και την αυτοοργάνωση.

Όταν όλα αυτά μετατρέπονται σε εικόνες, έχει κανείς μπροστά του το έργο του Κιλεσσόπουλου. Όπως τα fractals , έτσι και εκείνος μας αποκαλύπτει κάποια από τα μυστικά των δυναμικών κινήσεων της φύσης, ξεφεύγοντας από την ευκλείδεια αντίληψη του κόσμου και προτείνοντάς μας ένα νέο κοσμοείδωλο μέσα στο οποίο οφείλουμε να επανατοποθετήσουμε και τον εαυτό μας. Όπως συμβαίνει με τα fractals , έτσι και στα έργα του, οι διαστάσεις αλληλοεισχωρούν η μια μέσα στην άλλη. Δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στις τρεις διαστάσεις, δεν χαρακτηρίζονται από την ασυνέχεια της ευκλείδειας γεωμετρίας αλλά από τη συνέχεια, διότι παρεμβάλλονται ανάμεσα στις διαστάσεις και αυτή η παρεμβολή συνεχίζεται επ’ άπειρον. Όπως στα fractals , η «εικόνα» που μας δίνει είναι η εικόνα ενός σχήματος, μιας δομής, ενός κόσμου μέσα σ’ έναν άλλο κόσμο. Τα ίδια ισχύουν όταν ο καλλιτέχνης μέσα από τις δονήσεις της ψυχής του εισχωρεί από τον μεγάκοσμο στον μικρόκοσμο αποκρυπτογραφώντας τα μυστικά του.

Στις τρισδιάστατες δημιουργίες του παρατηρούμε την θαυμαστή αναλογία τους με το χώρο των “παράξενων ελκυστών” ( strange attractor ), που σημαίνει ότι σε όλες τις περιπτώσεις των δυναμικών συστημάτων, υπάρχει ένας τελικός στόχος. Καθώς οι επιλογές μέσα στο σύστημα πολλαπλασιάζονται παρουσιάζοντας άπειρες δυνατότητες για το σύστημα, εδώ εμφανίζεται ο “παράξενος ελκυστής”, παρουσιάζονται δηλαδή μέσα στο θερμοδυναμικό σύστημα νέες δομές, νέες νησίδες και παράθυρα τάσης σε περιοχές χάους όπου υπάρχουν κι άλλα παράθυρα, επ’ άπειρον. Ο ελκυστής έχει ιδιότητες fractals , εμφανίζοντας ένα μοτίβο μέσα σ’ ένα άλλο κι αυτό πηγαίνει στο βάθος επ’ άπειρον. Να λοιπόν μια ακόμη ιδιότητα των fractals , η αυτοομοιότητα ( self - similarity ). Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά εμφανίζονται με περίλαμπρο τρόπο στα τρισδιάστατα έργα του Κιλεσσόπουλου, με την πολυπλοκότητα των δομών τους, τον χρωματικό πλούτο, αλλά και με την περιδίνησή τους, η οποία προσφέρει στα μάτια μας άπειρη σειρά οπτικών εντυπώσεων. Ωστόσο, η διαρκής μεταβλητότητα διατηρεί μια εγγενή διάσταση αρμονίας, τοποθετώντας παράλληλα τον χρόνο ως κυρίαρχο συστατικό του έργου τέχνης. Η κίνησή τους μας παραπέμπει εξάλλου στον Αριστοτέλη ο οποίος δηλώνει ότι ο χρόνος είναι το μέτρον της θύμησης και την ποίηση τη θεωρεί ως γίγνεσθαι, ως διαρκή αλλαγή μέσα στο φυσικό κόσμο.

Δήμητρα Σφενδόνη-Μέντζου
Καθηγήτρια της Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο Α.Π.Θ.